منظور از نرم‌افزار متن باز (Open Source) چیست؟

تعریف نرم افزار متن باز یا منبع باز (Open Source) به زبان ساده

نرم افزار متن باز یا Open Source به نرم‌افزاری گفته می‌شود که کدهای برنامه‌نویسی آن برای همه افراد قابل مشاهده و استفاده است. در این نوع نرم‌افزار، هر کسی می‌تواند به کدهای نرم‌افزار دسترسی پیدا کند، آن‌ها را تغییر دهد یا بهبود دهد. برخلاف نرم‌افزارهای انحصاری که تنها شرکت سازنده به کدهای آن دسترسی دارد، در نرم افزارهای متن باز، جامعه‌ای از برنامه‌نویسان و کاربران می‌توانند با هم کار کنند تا نرم‌افزار را بهتر و به‌روز نگه دارند.

این نوع نرم‌افزارها معمولاً رایگان هستند و کاربران می‌توانند آن‌ها را بدون محدودیت نصب و استفاده کنند. به همین دلیل، نرم‌افزارهای متن باز برای توسعه‌دهندگان و شرکت‌هایی که به دنبال کاهش هزینه‌ها و بهره‌برداری از بهترین فناوری‌ها هستند، گزینه‌ای بسیار محبوب است.

با استفاده از نرم‌افزار های متن باز یا منبع باز، شما نه تنها از قابلیت‌های فعلی نرم‌افزار استفاده می‌کنید، بلکه می‌توانید آن را شخصی‌سازی کنید و بر اساس نیاز خود تغییراتی در آن ایجاد کنید.

اهمیت نرم‌افزارهای متن باز

نرم‌افزارهای متن باز در سال‌های اخیر رشد چشمگیری داشته‌اند و بسیاری از کسب‌وکارها و توسعه‌دهندگان به دلیل مزایای متعدد این نوع نرم‌افزارها به استفاده از آن‌ها روی آورده‌اند. در ادامه چند آمار و ارقام جالب درباره نرم‌افزارهای متن باز آورده شده است:

بیش از ۷۰٪ سازمان‌های بزرگ از نرم‌افزارهای متن باز استفاده می‌کنند: طبق گزارش سال 2023 "The State of Open Source", بخش بزرگی از شرکت‌های بزرگ در سراسر جهان از نرم‌افزارهای متن باز برای بهبود زیرساخت‌های خود استفاده می‌کنند.

بیش از ۹۰٪ از کل اپلیکیشن‌های مدرن شامل اجزایی از نرم‌افزارهای متن باز هستند: تحقیقات نشان می‌دهد که تقریباً تمام برنامه‌های کاربردی امروز از کتابخانه‌ها و کدهای متن باز بهره می‌برند.

گیت‌هاب (GitHub) بیش از ۱۰۰ میلیون پروژه متن باز میزبانی می‌کند: گیت‌هاب یکی از بزرگترین پلتفرم‌ها برای اشتراک‌گذاری و همکاری روی پروژه‌های متن باز است. طبق آخرین آمار، بیش از 100 میلیون پروژه متن باز در این پلتفرم ثبت شده است.

70٪ از مشارکت‌کنندگان در پروژه‌های متن باز از آمریکای شمالی و اروپا هستند: این آمار نشان می‌دهد که بخش بزرگی از مشارکت‌های جهانی در نرم‌افزارهای متن باز از این مناطق جغرافیایی است.

پروژه‌های متن باز محبوب: برخی از محبوب‌ترین نرم‌افزارهای متن باز عبارتند از:

• لینوکس (Linux): سیستم عامل لینوکس یکی از معروف‌ترین سیستم‌عامل‌های متن باز با بیش از ۳۵ سال توسعه.
• آپاچی (Apache): سرور وب متن باز که بیش از 30٪ از کل سرورهای جهان از آن استفاده می‌کنند.
• وردپرس (WordPress): سیستم مدیریت محتوای متن باز که بیش از 40٪ از کل وب‌سایت‌های جهان را قدرت می‌بخشد.

دوره طراحی سایت با وردپرس

وردپرس یک سیستم مدیریت محتوای سایت متن باز (Open Source) و رایگان است که در این دوره، از صفر تا صد وردپرس و طراحی انواع وبسایت با این نرم افزار را یاد می‌گیرید.

کلیک کن

این آمارها نشان‌دهنده اهمیت و رشد روزافزون نرم‌افزارهای متن باز در دنیای فناوری است.

ویژگی‌های یک نرم‌افزار متن باز چیست؟

در این بخش، به ویژگی‌های کلیدی یک نرم‌افزار متن باز (Open Source) می‌پردازیم و هر ویژگی را با زبان ساده توضیح می‌دهیم:

1. دسترسی آزاد به کد منبع

یکی از اصلی‌ترین ویژگی‌های نرم‌افزار متن باز این است که کدهای برنامه‌نویسی آن برای همه افراد قابل مشاهده و در دسترس است. این بدان معناست که هر کسی می‌تواند کدها را دانلود کند، مطالعه کند و بر اساس نیاز خود آن‌ها را تغییر دهد. به این ترتیب، نرم‌افزار به صورت شفاف و قابل کنترل است و هیچ چیز مخفی در آن وجود ندارد.

2. قابلیت تغییر و ویرایش

نرم‌افزارهای متن باز به شما اجازه می‌دهند تا به راحتی تغییراتی در کدهای آن‌ها ایجاد کنید. این یعنی اگر یک نرم‌افزار را نصب کنید و بخواهید ویژگی جدیدی به آن اضافه کنید یا برخی از مشکلاتش را برطرف کنید، می‌توانید به کدهای آن دسترسی پیدا کرده و اصلاحات لازم را انجام دهید.

3. اشتراک‌گذاری آزاد

کاربران نرم‌افزارهای متن باز می‌توانند نسخه‌های اصلاح‌شده یا به‌روز شده نرم‌افزار را به راحتی با دیگران به اشتراک بگذارند. این یعنی شما می‌توانید نرم‌افزاری را که تغییر داده‌اید، با دیگران به اشتراک بگذارید و به این ترتیب به توسعه و بهبود نرم‌افزار کمک کنید.

4. توسعه توسط جامعه

نرم‌افزارهای متن باز معمولاً توسط جامعه‌ای از برنامه‌نویسان و کاربران از سراسر جهان توسعه داده می‌شوند. هر فرد می‌تواند پیشنهادها و تغییرات خود را برای بهتر کردن نرم‌افزار مطرح کند و این باعث می‌شود نرم‌افزارها به مرور زمان بهبود یابند و به روزرسانی‌های مداومی داشته باشند.

5. رایگان بودن

بیشتر نرم‌افزارهای متن باز به صورت رایگان در دسترس هستند. این بدان معناست که کاربران می‌توانند بدون پرداخت هزینه‌ای، نرم‌افزار را دانلود و استفاده کنند. این ویژگی، به‌ویژه برای شرکت‌ها و افرادی که به دنبال کاهش هزینه‌ها هستند، بسیار جذاب است.

6. امنیت بهتر

به دلیل اینکه کد منبع نرم‌افزارهای متن باز برای همه قابل مشاهده است، افراد مختلف می‌توانند به سرعت آسیب‌پذیری‌ها و مشکلات امنیتی آن را شناسایی و برطرف کنند. این باعث می‌شود نرم‌افزارهای متن باز امنیت بالاتری داشته باشند، زیرا توسط جامعه‌ای بزرگ نظارت و بهبود داده می‌شوند.

7. قابلیت همکاری با سایر نرم‌افزارها

نرم‌افزارهای متن باز معمولاً با دیگر نرم‌افزارها و سیستم‌ها به خوبی سازگار هستند. این قابلیت به دلیل انعطاف‌پذیری بالا و امکان ویرایش و تنظیمات شخصی‌سازی شده در کدها ایجاد می‌شود.

8. پشتیبانی از استانداردهای باز

نرم‌افزارهای متن باز معمولاً از استانداردهای باز پشتیبانی می‌کنند. این استانداردها به معنی قوانینی هستند که به طور عمومی پذیرفته شده‌اند و استفاده از آن‌ها باعث می‌شود نرم‌افزار با سیستم‌ها و پلتفرم‌های مختلف به خوبی کار کند.

این ویژگی‌ها به طور کلی نشان می‌دهند که نرم‌افزارهای متن باز چقدر انعطاف‌پذیر، ایمن و مقرون‌به‌صرفه هستند، و چرا بسیاری از کاربران و توسعه‌دهندگان آن‌ها را به نرم‌افزارهای انحصاری ترجیح می‌دهند.

مزایای نرم‌افزارهای منبع باز چیست؟

• رایگان بودن: بیشتر نرم‌افزارهای منبع باز رایگان هستند و کاربران می‌توانند بدون پرداخت هزینه از آن‌ها استفاده کنند.
• دسترسی به کد منبع: شما می‌توانید کدهای نرم‌افزار را مشاهده کرده و آن‌ها را برای نیازهای خود تغییر دهید.
• امنیت بیشتر: به دلیل باز بودن کد، افراد مختلف می‌توانند مشکلات امنیتی را شناسایی و سریعاً رفع کنند.
• قابلیت شخصی‌سازی: امکان تغییر و ویرایش نرم‌افزار برای افزودن ویژگی‌های جدید یا بهبود عملکرد آن وجود دارد.
• پشتیبانی از همکاری گروهی: جامعه بزرگی از برنامه‌نویسان به بهبود و توسعه نرم‌افزار کمک می‌کنند که باعث پیشرفت سریع‌تر آن می‌شود.
• انعطاف‌پذیری: نرم‌افزارهای متن باز با سیستم‌ها و نرم‌افزارهای مختلف به راحتی سازگار هستند.
• استقلال از شرکت‌ها: شما وابسته به یک شرکت خاص برای به‌روزرسانی و توسعه نرم‌افزار نیستید و می‌توانید خودتان آن را بهبود دهید.

این مزایا باعث شده‌اند که نرم‌افزارهای متن باز به گزینه‌ای محبوب برای توسعه‌دهندگان و شرکت‌ها تبدیل شوند.

معایب نرم‌افزارهای متن باز چیست؟

• نیاز به دانش فنی: برای استفاده یا تغییر نرم‌افزارهای open source، ممکن است نیاز به دانش برنامه‌نویسی و فنی داشته باشید.
• پشتیبانی محدود: برخلاف نرم‌افزارهای تجاری، معمولاً پشتیبانی رسمی یا تیم‌های خدمات مشتری برای نرم‌افزارهای open source وجود ندارد و باید به جامعه کاربری یا اسناد مراجعه کنید.
• رابط کاربری پیچیده: بعضی از نرم‌افزارهای متن باز رابط کاربری کاربرپسندی ندارند و ممکن است برای کاربران تازه‌کار پیچیده به نظر برسند.
• کمبود مستندات کامل: مستندات برخی از نرم‌افزارهای متن باز ناقص یا ناکافی است که ممکن است کار با آن‌ها را دشوار کند.
• به‌روزرسانی‌های نامنظم: برخی نرم‌افزارهای متن باز به دلیل کمبود منابع یا توسعه‌دهندگان ممکن است به‌روزرسانی‌های منظم و سریعی نداشته باشند.
• ریسک‌های امنیتی: اگرچه نرم‌افزارهای متن باز به‌طور کلی ایمن هستند، اما گاهی اوقات به‌روزرسانی‌های امنیتی به سرعت ارائه نمی‌شوند و ممکن است نرم‌افزارهای کمتر شناخته‌شده دچار آسیب‌پذیری‌های بیشتری باشند.

معرفی نرم‌افزارهای معروف متن باز

• فریم‌ورک لاراول (Laravel): فریم ورک لاراول یک فریم‌ورک متن باز PHP برای توسعه برنامه‌های وب با ساختار ساده و کارآمد.
• فریم‌ورک ASP.NET Core: فریم‌ورک ASP.Net Core متن باز مایکروسافت برای توسعه برنامه‌های تحت وب و API با پشتیبانی از چند پلتفرم.
• زبان برنامه‌نویسی جاوا (Java): جاوا یک زبان برنامه‌نویسی پرکاربرد و متن باز برای توسعه نرم‌افزارهای موبایل، وب و دسکتاپ.
• زبان برنامه‌نویسی پایتون (Python): پایتون زبانی متن باز، محبوب و ساده برای توسعه انواع نرم‌افزارها، از جمله وب، علم داده و هوش مصنوعی.
• زبان برنامه‌نویسی سی‌شارپ (C#): سی شارپ زبانی متن باز برای توسعه نرم‌افزارهای ویندوز و تحت وب، که توسط مایکروسافت پشتیبانی می‌شود.
• زبان برنامه‌نویسی سی‌پلاس‌پلاس (++C): زبان ++C زبانی متن باز برای برنامه‌نویسی سطح بالا و توسعه نرم‌افزارهای سیستمی و بازی‌ها.
• زبان برنامه‌نویسی دارت (Dart): زبان دارت زبانی متن باز از گوگل برای توسعه برنامه‌های موبایل و وب، به‌ویژه با فریم‌ورک فلاتر.
• فلاتر (Flutter): فلاتر فریم‌ورکی متن باز از گوگل برای ساخت اپلیکیشن‌های موبایل و وب با یک کد پایه.
• زبان برنامه‌نویسی کاتلین (Kotlin): زبان کاتلین زبانی متن باز برای توسعه اپلیکیشن‌های اندروید، به‌طور رسمی توسط گوگل پشتیبانی می‌شود.
• جنگو (Django): جنگو یک فریم‌ورک متن باز پایتون برای توسعه سریع وب‌سایت‌های امن و مقیاس‌پذیر.
• زبان برنامه‌نویسی Node.js: زبان Node.js محیط اجرایی متن باز جاوااسکریپت برای توسعه برنامه‌های سمت سرور و شبکه.
• وردپرس (WordPress): وردپرس یک سیستم مدیریت محتوای متن باز برای ساخت وب‌سایت‌ها و وبلاگ‌ها.
• سیستم‌عامل لینوکس (Linux): سیستم عامل لینوکس یک سیستم‌عامل متن باز که برای سرورها، کامپیوترهای شخصی و دستگاه‌های مختلف استفاده می‌شود.

نتیجه گیری

نرم‌افزارهای متن باز یا Open Source به کاربران اجازه می‌دهند تا به کدهای برنامه‌نویسی آن‌ها دسترسی داشته باشند، آن‌ها را تغییر دهند و با دیگران به اشتراک بگذارند. این نوع نرم‌افزارها به دلیل رایگان بودن، امنیت بالاتر، انعطاف‌پذیری و قابلیت شخصی‌سازی، بسیار محبوب شده‌اند. با این حال، نیاز به دانش فنی، پشتیبانی محدود و رابط‌های کاربری پیچیده ممکن است چالش‌هایی برای کاربران ایجاد کند.

در نهایت، نرم‌افزارهای متن باز یک انتخاب عالی برای افرادی هستند که به دنبال آزادی بیشتر در استفاده و تغییر نرم‌افزارها هستند و از جامعه بزرگ و پویای توسعه‌دهندگان بهره می‌برند. برای استفاده بهینه از این نوع نرم‌افزارها، آشنایی با ویژگی‌ها و محدودیت‌های آن‌ها می‌تواند به تصمیم‌گیری بهتر کمک کند.

سوالات متداول

منظور از نرم افزار متن باز چیست؟

نرم‌افزار متن باز به نرم‌افزاری گفته می‌شود که کدهای آن برای همه کاربران در دسترس است و آن‌ها می‌توانند آن را مشاهده، تغییر یا به اشتراک بگذارند.

تفاوت بین نرم‌افزار متن باز و نرم‌افزار اختصاصی چیست؟

نرم‌افزارهای اختصاصی (Closed Source) کد منبع خود را مخفی نگه می‌دارند و کاربران نمی‌توانند آن را تغییر دهند، در حالی که نرم‌افزارهای متن باز (Open Source) به کاربران اجازه دسترسی به کد و ویرایش آن را می‌دهند.

آیا نرم‌افزارهای متن باز همیشه رایگان هستند؟

بله، بیشتر نرم‌افزارهای متن باز رایگان هستند، اما بعضی از آن‌ها ممکن است دارای نسخه‌های پولی یا خدمات اضافی باشند.

آیا نرم‌افزارهای متن باز امن هستند؟

به‌طور کلی بله، چون افراد بسیاری از جامعه توسعه‌دهندگان می‌توانند کدها را بررسی کرده و مشکلات امنیتی را سریع‌تر شناسایی و رفع کنند. اما همچنان لازم است که نرم‌افزارهای متن باز را از منابع معتبر دانلود کنید.

چگونه می‌توانم در توسعه نرم‌افزارهای متن باز مشارکت کنم؟

اگر دانش برنامه‌نویسی دارید، می‌توانید به پروژه‌های متن باز بپیوندید و با ارائه پیشنهادات، رفع مشکلات یا افزودن قابلیت‌های جدید، به توسعه آن‌ها کمک کنید.

آیا می‌توانم نرم‌افزار متن باز را برای کسب و کار خود استفاده کنم؟

بله، بسیاری از شرکت‌ها از نرم‌افزارهای متن باز برای کاهش هزینه‌ها و بهره‌برداری از قابلیت‌های سفارشی‌سازی آن‌ها استفاده می‌کنند.

آیا می‌توانم نرم‌افزار متن باز را تغییر دهم و دوباره منتشر کنم؟

بله، می‌توانید نرم‌افزار متن باز را تغییر داده و دوباره منتشر کنید، اما باید طبق مجوز استفاده آن عمل کنید و ممکن است ملزم به اشتراک‌گذاری تغییرات خود باشید.